محققان كشور معتقدند كه روند فرونشست در سال های آینده ادامه دار خواهد شد، اگر...!
سیمای اخموی زمین ایران با ورشکستی آبی!
اَخم زمین و سیمای اَخموی آن امروز بیشتر از هر زمان دیگری نمایان شده است، چون فرونشست زمین حالا به کلانشهرهای اصفهان و تهران رسیده است، همه ۶۰۹ دشت کشور دستخوش این پدیده ˮزلزله خاموشˮ شده اند؛ چون در خلال ۱۵ سال به جای مدیریت منابع آب و فرهنگ سازی در مصرف آب، به سمت سدسازی و برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی رفتیم.
به گزارش حیوان خانگی بگیر به نقل از ایسنا، این روزها شاهد مرگ تدریجی زمین هستیم، آن هم با پدیده ای که از سالهای قبل یعنی از سال ۸۴ متخصصان این حوزه هشدارهای لازم را داده بودند. متخصصان در آن زمان اعلام نمودند میزان فرونشست در دشت تهران ۱۷ سانتی متر، در دشت ورامین ۱۲ سانتی متر و در دشت مشهد ۲۴ سانتی متر است.
پدیده فرونشست زمین ارتباط مستقیمی با برداشت آب های زیر زمینی دارد. زمانی که میزان برداشت از میزان تغذیه سفره های زیر زمینی بیشتر باشد، زمین به سمت پایین حرکت می کند و در نهایت ذرات خاک به هم فشرده می شوند و در چنین شرایطی پدیده فرونشست معنای دیگری می یابد و آن "مرگ آبخوان ها" است؛ چون که ذرات آبخوان ها بر اثر فرونشست زمین جمع و فشرده می شوند و دیگر قابلیت بازگشت به وضعیت اولیه را ندارند؛ ازاین رو از پدیده فرونشست بعنوان "یک مخاطره غیر قابل بازگشت" یاد می شود.
فرونشست زمین همینطور باعث می شود که پی سازه ها ضعیف شود و یا ترک و شکاف در سازه ها بخصوص سازه هایی که طولی هستند مانند خطوط جاده ها و راه آهن، خطوط انتقال برق و گاز، نفت و یا سازه هایی که ترازبندی آنها باید دقیق باشد مانند پالایشگاه ها و نیروگاه ها ایجاد می شود.
محققان این حوزه از این مورد با واژه هایی یا عناوینی مثل "سرطان"، "مخاطره غیر قابل بازگشت" و "مرگ زمین" یاد می کنند.
البته شِق دیگر مسئله را محققان حوزه آب یادآور می شوند؛ رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی بر این باور است که در یک بازه ۱۳ ساله در بعضی از حوضه ها، چهار برابر آبی که وارد دشت شده است، به طرق مختلف همچون کشاورزی برداشت شده است؛ ازاین رو عجیب نخواهد بود که اگر در افق پیش روی ما "ورشکستگی آبی" دیده شود.
دکتر ایمان انتظام، رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در گفتگو با ایسنا، در این رابطه اظهار داشت: وضعیت آب های زیر زمینی کشور تا حدی برای همه مشخص است و ما از حدود سالهای ۱۳۷۳ - ۱۳۷۲ شاهد کم شدن ذخیره آب های زیر زمینی بوده ایم که به سبب برداشت های بی رویه، ایجاد چاه های غیرمجاز، تغییرات اقلیمی و عدم مدیریت آبی مناسب در سرتاسر کشور رخ داده است.
وی با اشاره به اینکه این امر سبب شده است که سطح آب های زیر زمینی در سرتاسر کشور درحال کاهش و پایین رفتن باشد، اظهار نمود: برای پیشگیری از این امر در درجه اول نیازمند مدیریت آبی منسجم و قوی هستیم که در این حوزه نیاز است تا راهکارهای مشخصی اعمال شود؛ همچون آنکه برداشت و مصرف در بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و آشامیدن به صورت درست و دقیقی مدیریت شود.
انتظام، بیشترین برداشت آب های زیر زمینی را در ارتباط با بخش کشاورزی دانست و تصریح کرد: متاسفانه برداشت آب با بازده آن تناسب ندارد. درصد هدر رفت آب در بخش کشاورزی خیلی بالاست و آب برداشتی با آب ورودی به دشت همخوانی و تناسب ندارد.
رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی از اینکه میزان برداشت در بعضی از دشت ها در استانهای کشور چهار برابر بیشتر از تغذیه آبخوان است، ابراز تاسف و نگرانی کرد و خاطرنشان کرد: برای تعادل بخشی به این امر، چاه های مجاز باید با نصب کنتور، مورد نظارت دقیق تر قرارگرفته و چاه های غیرمجاز بسته شوند. برای کف شکنی حتی در مورد چاه های مجاز در دشت های ممنوعه باید محدودیت های شدیدتر صورت گیرد.
مرگ زمین؛ رهاورد ۱۵ ساله کشور در عدم مدیریت منابع آبی
از طرفی محققان بر این باورند که فرونشست زمین پدیده ای نیست که روز گذشته رخ داده باشد، بلکه سال هاست که این پدیده در کشور درحال رخ دادن است؛ چون که این روند طبیعی زمین است که وقتی خاک ها در دشت ها به سبب برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی، بر روی هم انباشته می شوند، طی هزاران سال مستحکم و تبدیل به سنگ خواهند شد.
محمدجواد بلورچی از محققان حوزه آب و فرونشست زمین متعقد است این روند یک فرایند هزاران ساله دارد و در این زمان کاری که ما کردیم، این است که در دشت ها با حفر چاه بر خلاف سیر تکامل زمین، فضاهای زمین را که با آب پر شده بود، خالی کردیم و بر مبنای وزن رسوبات لایه های بالایی زمین، این فضاها له شده و از بین رفتند.
بلورچی با تکیه بر این که فرونشستی که در دشت ها مشاهده می شود، پدیده و صدمه ای است که از ۱۰ تا ۱۵ سال قبل شروع شده است و هم اکنون ما صدمه های آنرا مشاهده می نماییم، افزود: ازاین رو من نام این پدیده را "سرطان زمین" گذاشته ام؛ چون که این پدیده "سرطان خاموشی" است که وقتی متوجه آن می شویم که دیگر هیچ اقدامی برای جلوگیری از آن نمی گردد انجام داد.
این محقق تصریح کرد: پس از زلزله های بزرگ همانند زلزله بم میتوان شهر را از نو ساخت، ولی اگر آبخوان دشت بم از بین برود و زمین فرونشست کند، دیگر هیچ شهر بمی نخواهیم داشت، چون زندگی آن منطقه به آبخوان متصل است و اگر آبخوان از بین برود، زندگی از بین خواهد رفت.
وی ضمن اشاره به تصور برخی مسؤولان که پدیده فرونشست در زمان مدیریت آنها هیچ صدمه جدی وارد نخواهد کرد، خاطرنشان کرد: این در حالیست که اگر مسؤولان مرتبط از سال ۱۳۸۴ که ما در این حوزه هشدارهای لازم را می دادیم، تصمیمی اتخاذ می کردند، در سال ۱۴۰۰ این مشکل به این حد وسعت نمی یافت و شاید می توانستیم این پدیده را متوقف نماییم.
اما سوال اینجاست که مقصر اصلی برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی تغییر اقیلم و کاهش بارندگی است یا عدم توانایی ما در مدیریت منابع آب؟
متخصصان درباره این سوال این گونه پاسخ می دهند که شرایط بارندگی ایران همواره همین وضعیت را داشته، چون ایران دارای اقلیم خشک است و در چنین اقلیمی، مهندسان ایرانی قنات ها و سدهای زیر زمینی را طراحی کردند که یک عنصر زیست محیطی پایدار محسوب می شود. اگر بارش وجود داشته باشد، قنات ها آب کافی حتی برای مصارف کشاورزی "دیم" داشتند، ولی حالا نه قتاتی باقی مانده و به کشاوری دیم.
ما به جای زنده نگهداشتن مهندسی بومی کشور، سدسازی را در کشور رواج دادیم و همه آب هایی که به دشت های کشور وارد می شدند را در پشت سدها نگه داشتیم که با تبخیر شدن، این آب ها را هم از بین بردیم.
سوگواره ای برای اصفهان
خطرناکترین استان کشور به لحاظ فرونشست، استان اصفهان است؛ چون اصفهان تنها کلانشهر کشور است که فرونشست به سمت درون شهر نفوذ کرده است. "کمربندی شاهین شهر"، "فرودگاه اصفهان" و "دشت مهیار" از مناطق این استان است که درگیر مخاطره فرونشست زمین هستند.
فرونشست در حالی در دشت مهیار از ۳۷ سال قبل شروع شده که زیر ساخت های مهمی چون جاده ترانزیت تهران-اصفهان- شیراز در آن واقع است و تابحال چندین بار به سبب فرونشست تخریب شده است. علاوه بر آن دکل های فشار قوی برق و خط راه آهن و خطوط انتقال پالایشگاه و بنزین از این منطقه عبور می کنند.
فرونشست در تهران
پس از اصفهان فرونشست زمین در تهران نگرانی هایی را برای محققان این حوزه بوجود آورده است. نرخ فرونشست در دشت تهران در حالی حدود ۶ تا ۷ سانتی متر است که اگر در دنیا زمانی که نرخ فرونشست بالاتر از ۷ گزارش شود، اعلام اخطار و خطر داده می شود.
فرونشست در شیراز
نرخ فرونشست در استان فارس هم همانند سایر استان ها بالا است، ولی در این استان میراث ماندگار تخت جمشید وجود دارد که دامنه فرونشست به این محوطه باستانی کشیده شده است. بگونه ای که طبق مطالعات انجام شده شکافی به طول ۳۰۰ متر و عرض یک متر و به عمق ۱۰۰ متر در این محوطه بوجود آمده است و در نقش رستم هم ۳۰ سانتی متر افت را نشان داده است و ازاین رو است که وضعیت تخت جمشید نگران کننده است.
محققان تنها راه علاج بخشی این میراث فرهنگی در معرض مخاطرات انسان ساز را بسته شدن دو چاه در حریم شماره ۱ و ده ها چاه در حریم شماره ۲ عنوان کردند و تاکید می کنند که اگر جلوی این روند گرفته نشود، در محوطه این اثر باستانی فروچاله ایجاد خواهد شد و این در حالیست که تخت جمشید یک اثر ثبت شده بین المللی است و اگر اتفاقی برای آن رخ دهد، برای حیثیت ایران بد است و باید مطالعات زیادی در این منطقه صورت گیرد.
فرونشست در کرمان
علاوه بر آنکه گسل های اصلی کشور عموما در استان کرمان قرار دارند، این استان با پدیده فرونشست هم مواجه می باشد. طبق آمارها حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت در زون های فرونشستی قرار دارند و کرمان همراه با استانهای "اصفهان"، خراسان رضوی" و "تهران" جزو پرریسک ترین های کشور هستند.
از طرفی ۱۷ درصد باغات کشور در استان کرمان قرار دارد که وضعیت بارندگی از بسیار کم تا متوسط در آن حاکم است.
فرونشست در خراسان شمالی
خراسان شمالی که بحران های بزرگی همچون سیل و زلزله های بالای پنج ریشتری زیادی را در آرشیو بلایای طبیعی خود دارد، حالا باید خطر بزرگ فرونشست زمین را هم به آن افزود؛ پدیده ای که در سکوت و آرام آرام می خزد و بیم آن می رود تا دشت های وسیع استان را ببلعد و اگر چاره نشود به بحرانی غیر قابل جبران تبدیل می شود.
حالا ۱۱ دشت استان متاثر از خشکسالی در جدال با بی آبی قرار دارند و تغییر اقلیم و برداشت آب از سفره ها و آبخوان های زیرزمینی چهار دشت را در موقعیت ممنوعه بحرانی قرار داده که این دشت ها شامل دشت شیروان-فاروج، دشت اسفراین، دشت جاجرم و دشت صفی آباد است و چهار دشت استان هم ممنوعه است که شامل دشت های بجنورد، سملقان، شوقان و رباط است که زمینه فرونشست زمین هم در این دشت ها فراهم است.
فرونشست در یزد
دشت های "یزد- اردکان" و "ابرکوه" که جزو دشت های ممنوعه استان یزد هستند، بیشترین تأثیر را از محل پدیده فرونشست دارند و در بعضی نقاط که از این پدیده ها متاثر نشده، این تأثیر با شور شدن منابع آب زیرزمینی خویش را نشان داده است.
فرونشست در استان مرکزی
شهرستان زرندیه در مرز میان استانهای مرکزی و تهران با ۷۰ هزار نفر جمعیت واقع شده است که یکی از کانون های اصلی تولید محصول پسته و همینطور کشت های گلخانه ای به حساب می آید، اما فقر منابع زیرزمینی آب در این شهرستان از یک سو و نداشتن حوزه آبریز و اتکا به منابع درون شهرستان سبب شده که این منطقه از سالهای قبل با پدیده فرونشست مواجه شود.
سالانه تا حدود ۹۰ سانتی متر سطح آب در این منطقه کاسته می شود و هیچ حوضه آبریز فرادستی هم ندارد؛ ازاین رو وقوع رخدادهایی چون فرونشست، خشکی باغات و مزارع و حتی کمبود آب شرب در سالهای آینده، این منطقه را با بحران روبرو خواهد نمود.
فرونشست در ۶۰۹ دشت کشور
طبق آمارها، ایران پس از کشورهای قطر، رژیم اشغالگر قدس و لبنان، چهارمین کشور کم آب دنیا است و تنها ۳ درصد از مناطق ایران در حالت کم آبی نرمال هستند و مابقی مناطق گرفتار خشکسالی شدند و به سبب این خشکسالی ها و افزایش جمعیت، احتیاج به آب، فشار بر آبخوان ها افزایش پیدا کرده و در نتیجه مخازن آبخوان ها گرفتار کسری آب هستند.
کاهش مخازن آب در حوضه های آبریز کشور از دیگر چالش های کشور است، بگونه ای که از ۶۰۹ محدوده دشت کشور ۲۹۷ دشت ممنوعه بحرانی و ۴۹۹ دشت با افت شدید سطح آب مواجهند و از تعداد ۶۰۹ دشت تنها در ۲۰ دشت، وضعیت کم آبی نرمال حاکم است.
همه محققان کشور بر این باروند که روند فرونشست در سالهای آینده ادامه دار خواهد شد، اگر نخواهیم به سمت مهندسی آب و مدیریت منابع آب برویم.
منبع: حیوان خانگی بگیر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب